Στην πολύβουη καρδιά των Εξαρχείων, εκεί όπου οι δρόμοι Αραχώβης και Θεμιστοκλέους τέμνονται κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της πλατείας, ένα κτίριο στέκει περήφανο μέσα στον χρόνο. Είναι η περίφημη Μπλε Πολυκατοικία — όχι απλώς ένα κτίσμα, αλλά ένα ζωντανό κομμάτι της αθηναϊκής ψυχής.

Χτισμένη το 1933, σε μια Αθήνα που τότε μεταμορφωνόταν από επαρχιώτικη μεγαλούπολη σε σύγχρονη μητρόπολη, η Μπλε Πολυκατοικία γεννήθηκε μέσα από το όραμα του επιχειρηματία Κωστή Αντωνόπουλου και την έμπνευση δύο μεγάλων δημιουργών: του αρχιτέκτονα Κούλη Παναγιωτάκου και του ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά.

Το αποτέλεσμα αυτής της σύμπραξης υπήρξε εκθαμβωτικό. Ένα εξαόροφο συγκρότημα, χτισμένο στο πνεύμα του μοντερνισμού, με δυναμικές γραμμές, έντονες εσοχές και εξοχές, άψογη γεωμετρία και φυσικά, το σαγηνευτικό μπλε που σκίαζε σαν αύρα την αθηναϊκή γειτονιά.

Ένα μπλε όνειρο που γέννησε την πρωτοπορία

Ο Παναγιωτάκος, μέλος της περιώνυμης “Γενιάς του ’30”, συνέλαβε έναν σχεδιασμό ριζοσπαστικό για τα δεδομένα της εποχής: δύο ανεξάρτητα κτίρια ενωμένα μέσω φωταγωγού και δώματος. Στους κοινόχρηστους χώρους, στις σκάλες, στους διαδρόμους και στο θυρωρείο, φρόντισε να δημιουργήσει μία αίσθηση αστικής κομψότητας που μέχρι τότε έλειπε από την αθηναϊκή κατοικία.

Το χαρακτηριστικό της χρώμα —εκείνο το βαθύ, ζεστό μπλε που τόσο έντονα σφράγισε τη μνήμη των περαστικών— επιμελήθηκε ο μεγάλος ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς. Εμπνευσμένος από τη λιτή δύναμη του ελληνικού φωτός, «έσπασε» το μπλε με λεπτές πινελιές λευκού και τερακότας, προσδίδοντας μια μοναδική αρμονία.

Ακόμα και ο σπουδαίος Le Corbusier, ο «πατέρας» της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, μαγεύτηκε τόσο από την τόλμη και τη χάρη του έργου, που άφησε στην είσοδο μια αυθόρμητη επιγραφή: «C’est très beau» – «Είναι πολύ όμορφο».

Η κοινωνία μιας πολυκατοικίας-μικρόκοσμου

Η Μπλε Πολυκατοικία δεν φιλοξένησε απλώς κατοίκους. Δημιούργησε μια μικρή κοινότητα, μια «γειτονιά καθ’ ύψος», όπως εύστοχα την αποκάλεσε η αρχιτέκτων και μελετήτρια Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη.

Στα 32 πολυτελή διαμερίσματα, συγκεντρώθηκαν μερικές από τις πιο εμβληματικές μορφές της νεότερης Ελλάδας. Η αξεπέραστη Σοφία Βέμπο, η συγκλονιστική Κατίνα Παξινού με τον Αλέξη Μινωτή, ο ακαταμάχητος Δημήτρης Χορν, ο γοητευτικός Φρέντυ Γερμανός, η αγωνίστρια Λιλή Ζωγράφου, ακόμα και η κόρη του Ιωάννη Μεταξά.

Στο εντευκτήριο του δώματος —πριν αυτό μετατραπεί σε επιπλέον διαμερίσματα— οι ένοικοι αντάλλασσαν ιδέες, ονειρεύονταν, ερωτεύονταν και αντιπαρατίθενταν, δημιουργώντας έναν παλμό ζωντανής διανόησης που λίγα κτίρια της Αθήνας γνώρισαν τόσο έντονα.

Το κτίριο που συμμετείχε στην Ιστορία

Η Μπλε Πολυκατοικία έζησε στο επίκεντρο των γεγονότων. Κατά τη δικτατορία Μεταξά και αργότερα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτέλεσε κρησφύγετο και στρατηγείο της αντικατασκοπευτικής οργάνωσης «Μίδας», καθώς και ορμητήριο για αντιστασιακές ομάδες. Κατά τα Δεκεμβριανά, ο μύθος λέει πως έγιναν τρεις απόπειρες να την ανατινάξουν — όλες απέτυχαν.

Και όταν οι ταραγμένες εποχές πέρασαν, η πολυκατοικία παρέμεινε σημείο συνάντησης για τους σκεπτόμενους ανθρώπους της πόλης: συγγραφείς, καλλιτέχνες, πολιτικοί, όλοι συνέχιζαν να περνούν τα σκαλιά της.

Το Floral: Ένα τελευταίο άνθος πολιτισμού

Το ζαχαροπλαστείο Floral, εγκατεστημένο στο ισόγειο της πολυκατοικίας, γνώρισε εποχές δόξας. Εκεί έδιναν ραντεβού δημοσιογράφοι, θεατρίνοι, φοιτητές, καλλιτέχνες. Το Floral έγινε στέκι συζητήσεων, δημιουργίας, προβληματισμού. Μέχρι που το 2016 κατέβασε ρολά, σηματοδοτώντας και την οριστική δύση μιας εποχής.

Η σημερινή εικόνα: ένας ήρωας πληγωμένος

Σήμερα, παρά την ένταξή της στο Αρχείο Νεοτέρων Μνημείων, η Μπλε Πολυκατοικία δείχνει παραμελημένη. Το μπλε της ξεθώριασε, συνθήματα και αφίσες καλύπτουν τις εισόδους της, και οι περαστικοί δύσκολα φαντάζονται τη σπουδαία ιστορία που κρύβει μέσα της.

Ωστόσο, το κτίριο στέκει ακόμα. Όπως ένας γηραιός ποιητής που έχει δώσει όλες του τις λέξεις στη ζωή και τώρα κάθεται σιωπηλός, κρατώντας όμως βαθιά μέσα του την αλήθεια της εποχής του.

Η Μπλε Πολυκατοικία δεν είναι απλώς ένα παλιό κτίριο. Είναι ένας ζωντανός μάρτυρας της Αθήνας που υπήρξε: τολμηρή, πολιτισμένη, δημιουργική, αληθινή. Και ίσως, μια μέρα, να ξαναβρεί τη θέση της στο φως.

Συντάκτρια  Δέσποινα Μπλάτζα –https://morfeszois.com/