Το βάψιμο των αυγών αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα του Πάσχα στην Ελλάδα, με ρίζες που εκτείνονται από την αρχαιότητα έως τη χριστιανική εποχή. Κάθε χρόνο, οι οικογένειες συγκεντρώνονται για να βάψουν αυγά, κυρίως κόκκινα, διατηρώντας ζωντανό ένα έθιμο που κουβαλά πλούσιους συμβολισμούς, παραδόσεις και πίστη.

Πότε βάφουμε τα αυγά

Η παράδοση θέλει τους πιστούς να βάφουν τα αυγά τη Μεγάλη Πέμπτη, η οποία αποκαλείται και Κόκκινη Πέμπτη. Πρόκειται για την ημέρα που η Εκκλησία τιμά τον Μυστικό Δείπνο του Χριστού με τους μαθητές Του. Η μέρα αυτή θεωρείται ευλογημένη και είναι αφιερωμένη στην προετοιμασία για τη μεγάλη γιορτή της Ανάστασης.

Παλαιότερα, πίστευαν πως η καταλληλότερη στιγμή για το βάψιμο είναι πριν ακουστούν οι καμπάνες για τη Θεία Ακολουθία, καθώς επικρατούσε η αντίληψη ότι «άμα ακουστούν οι καμπάνες, τα αυγά θα σπάσουν». Οι νοικοκυρές χρησιμοποιούσαν φυσικές βαφές, όπως αιματόξυλο, ριζάρι, κιννάβαρι και ξύδι, όπως αναφέρει και ο Παπαδιαμάντης στο διήγημα «Παιδική Πασχαλιά». Σήμερα, οι βαφές έχουν εξελιχθεί, αλλά το τελετουργικό παραμένει ουσιαστικά το ίδιο.

Ο συμβολισμός των πασχαλινών αυγών

Το αυγό ανέκαθεν συμβόλιζε τη ζωή, την αναγέννηση και τη δημιουργία. Στην πασχαλινή παράδοση, αυτά τα προχριστιανικά σύμβολα της ζωής ενώθηκαν με τη σημειολογία του κόκκινου χρώματος, που παραπέμπει στο αίμα της θυσίας του Χριστού, και πλέον αποτελούν κομμάτι του εθιμοτυπικού των ημερών του Πάσχα.

Τα αυγά συμβολίζουν την Ανάσταση του Κυρίου, καθώς – όπως σπάει το τσόφλι στη διαδικασία του τσουγκρίσματος – έτσι έσπασε και ο τάφος από τον οποίο βγήκε ο Χριστός. Παράλληλα, εκφράζουν την αναγέννηση του ανθρώπου και της ελπίδας.

Σύμφωνα με παλαιά παράδοση, τη στιγμή που οι Εβραίοι φώναξαν “το αίμα αυτού – του Χριστού – εφ’ ημάς και επί τα τέκνα ημών”, στα σπίτια τους βάφτηκαν κόκκινα όλα τα τρόφιμα που είχαν για το Πάσχα, άρα και τα αυγά. Έκτοτε, οι χριστιανοί βάφουν τα αυγά κόκκινα ως ενθύμηση αυτού του θαύματος.

Το πρώτο αυγό 

Ιδιαίτερη σημασία έχει το πρώτο αυγό που βάφεται, γνωστό και ως «αυγό της Παναγίας». Το φυλάνε στο εικονοστάσι για έναν χρόνο, το χρησιμοποιούν για ξεμάτιασμα ή ξόρκισμα φυσικών φαινομένων, όπως το χαλάζι, και την επόμενη χρονιά το θάβουν στα χωράφια για να μεταφέρουν τη ζωτική του ενέργεια στη γη.

Ξεχωριστή θέση κατέχουν και τα αυγά που γεννιούνται τη Μεγάλη Πέμπτη από μαύρη κότα – τα λεγόμενα «μεγαλοπεφτιάτικα», τα οποία θεωρούνται ισχυρά φυλακτά και ιαματικά. Υπάρχουν επίσης και τα «ευαγγελισμένα» αυγά, τα οποία πηγαίνουν οι πιστοί στην εκκλησία τη Μεγάλη Πέμπτη για να διαβαστούν στα Δώδεκα Ευαγγέλια και τα τοποθετούν στις ρίζες των δέντρων για ευφορία και καρποφορία.

Το τσούγκρισμα, το τέλος της νηστείας και το παιχνίδι της χάσκας

Η κατανάλωση των αυγών σηματοδοτεί και το τέλος της νηστείας. Λέγεται ότι με το κόκκινο αυγό «ανοίγεται» το στόμα των πιστών, το οποίο «είχε βουλωθεί» με το αυγό της Τυρινής, την τελευταία μέρα προ της Σαρακοστής. Το αυγό της Τυρινής χρησιμοποιείται στο παραδοσιακό παιχνίδι της «χάσκας», ένα τελετουργικό που αποτρέπει τα δαιμονικά στοιχεία: ένα αυγό δένεται σε νήμα και αιωρείται, ενώ οι συμμετέχοντες προσπαθούν να το πιάσουν με το στόμα.

Το τσούγκρισμα των αυγών μετά το «Χριστός Ανέστη» είναι αγαπημένο έθιμο με μαντικό χαρακτήρα – όποιος κρατήσει αυγό που δεν έσπασε θεωρείται τυχερός. Σε μερικά μέρη, οι πιστοί σπάνε τα αυγά σταυρωτά στην πόρτα της εκκλησίας ή στο σήμαντρο, για να πάρουν θεϊκή δύναμη και ευλογία. Τα κόκκινα αυγά πιστεύεται ότι αποκτούν αποτροπαϊκές ιδιότητες, προστατεύοντας από το κακό.

Το χρώμα παραμένει κυρίως το κόκκινο, αλλά σε αρκετά μέρη βάφονται αυγά και με άλλα χρώματα: το κίτρινο για την πίκρα της Σταύρωσης, το μπλε και το μοβ για το πένθος. Όλα, όμως, διατηρούν το ίδιο νόημα: τη ζωή που νικά τον θάνατο.

Ένα έθιμο που ενώνει το χτες με το σήμερα

Τα πασχαλινά αυγά βρίσκουν τη θέση τους στα τσουρέκια, στα πασχαλινά τραπέζια, προσφέρονται ως δώρα σε βαφτιστήρια και φίλους, και καταλήγουν σε κάθε πιθανή γαστρονομική χρήση – από σαλάτες έως πίτες.

Έτσι, το βάψιμο των αυγών δεν είναι απλώς μια οικογενειακή συνήθεια, αλλά ένα πολύσημο τελετουργικό που κουβαλά παραδόσεις, ευχές, πίστη και πολιτισμό. Κάθε χτύπημα στο αυγό, κάθε χαμόγελο μετά το «Αληθώς Ανέστη», αποτελεί και έναν κρίκο στην αλυσίδα αυτού του άχρονου εθίμου που συνδέει τις γενιές μέσα από το φως της Ανάστασης.

Συντάκτρια  Δέσποινα Μπλάτζα-https://morfeszois.com/