Η ισορροπία ανάμεσα στην υπακοή και την ελευθερία σκέψης

Η υπακοή στους κανόνες αποτελεί θεμέλιο της κοινωνικής ζωής. Από την πρώτη κιόλας παιδική ηλικία, τα παιδιά μαθαίνουν να περιμένουν τη σειρά τους, να σέβονται τα όρια και να ζητούν άδεια πριν ενεργήσουν. Όμως, η τυφλή συμμόρφωση δεν αρκεί για να δημιουργήσει υπεύθυνους ενήλικες. Στον αντίποδα, η δημιουργική ανυπακοή είναι μια δεξιότητα που τα βοηθά να αναπτύξουν κρίση, ηθική και ανεξαρτησία σκέψης.

Τι σημαίνει «δημιουργική ανυπακοή»

Δεν πρόκειται για απείθεια ή άρνηση των κανόνων. Πρόκειται για την ικανότητα να ξεχωρίζουμε πότε ένας κανόνας δεν εξυπηρετεί το καλό, αλλά χρειάζεται να παρακαμφθεί για ηθικούς λόγους. Για παράδειγμα:

• Ένα παιδί που φεύγει από τη σειρά του για να βοηθήσει έναν φίλο που έπεσε, δείχνει ενσυναίσθηση και όχι απειθαρχία.

• Οι μαθητές που διεκδικούν καλύτερες συνθήκες διατροφής ή περισσότερη συμπερίληψη στο σχολείο τους, μαθαίνουν να υπερασπίζονται αξίες και όχι απλώς να παραβιάζουν κανόνες.

Η έννοια αυτή θυμίζει το μοντέλο των σκύλων οδηγών που αγνοούν εντολές όταν αυτές βάζουν σε κίνδυνο τον ιδιοκτήτη τους: η παραβίαση γίνεται με σκοπό την προστασία.

Γιατί χρειάζεται στα παιδιά

Η ιστορία έχει δείξει ότι η τυφλή υπακοή μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνα αποτελέσματα. Το πείραμα Milgram (1961) απέδειξε ότι πολλοί άνθρωποι υπάκουσαν σε εντολές να προκαλέσουν πόνο σε άλλους, μόνο επειδή μια «αυθεντία» το ζήτησε.

Η δημιουργική ανυπακοή διδάσκει στα παιδιά να ρωτούν:

• Είναι δίκαιο;

• Είναι ασφαλές;

• Ποιος επωφελείται από αυτόν τον κανόνα;

Έτσι, καλλιεργείται η κριτική σκέψη αντί για τον αυτοματισμό της υπακοής.

Πρακτικοί τρόποι καλλιέργειας της δεξιότητας

Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να δώσουν στα παιδιά τα κατάλληλα εργαλεία μέσα από βιωματικές εμπειρίες:

1. Υποθετικά σενάρια:

   • Τι θα κάνεις αν ένας φίλος πεινάει αλλά δεν επιτρέπεται να μοιράζεσαι;

   • Αν ένας ενήλικος σου ζητήσει κάτι άδικο, πώς θα αντιδράσεις;

2. Ασφαλείς χώροι διαφωνίας: Στην τάξη μπορούν να γίνονται συζητήσεις και debate όπου οι μαθητές μαθαίνουν να επιχειρηματολογούν ενάντια στην «εξουσία» με σεβασμό.

3. Ακρόαση από τους γονείς: Όταν ένα παιδί παραβαίνει έναν κανόνα, οι γονείς να ρωτούν «γιατί το έκανες;» αντί να επιβάλλουν αμέσως τιμωρία. Έτσι ενισχύεται η υπευθυνότητα.

4. Πραγματικά διλήμματα: Η ψυχολόγος Gerd Gigerenzer υπογραμμίζει ότι η ηθική αυτονομία χτίζεται όταν τα παιδιά αντιμετωπίζουν αληθινές συγκρούσεις, όχι μόνο θεωρητικές.

Μαθήματα από την ιστορία

Η κοινωνική πρόοδος γεννήθηκε πολλές φορές μέσα από πράξεις ευφυούς παραβίασης:

• Rosa Parks: Το 1955 αρνήθηκε να παραχωρήσει τη θέση της σε λεωφορείο, πυροδοτώντας το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα.

• Edward Snowden: Το 2013 αποκάλυψε τα προγράμματα παρακολούθησης, ανοίγοντας διάλογο για την ιδιωτικότητα και τη δημοκρατία.

• Μαθητικά κινήματα για το κλίμα: Παραβίασαν σχολικούς κανονισμούς για να φέρουν στο προσκήνιο το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής.

Σε όλες τις περιπτώσεις, η παραβίαση δεν ήταν ανυπακοή χωρίς νόημα, αλλά ηθική πράξη με κοινωνικό όφελος.

Το μέλλον της παιδαγωγικής

Η εκπαίδευση δεν πρέπει να στοχεύει μόνο στην προσαρμογή, αλλά και στη διαμόρφωση αυτόνομων, θαρραλέων και κριτικά σκεπτόμενων πολιτών. Η δημιουργική ανυπακοή δεν είναι αταξία· είναι το θάρρος να ακούς τη συνείδησή σου και να αναλαμβάνεις την ευθύνη των πράξεών σου.

Μαθαίνοντας στα παιδιά αυτή την ισορροπία, τους δίνουμε το πολυτιμότερο εφόδιο: τη δύναμη να χτίσουν έναν πιο δίκαιο και ανθρώπινο κόσμο.

Θέλεις περισσότερα άρθρα;  Ακολούθησέ μας στο https://www.facebook.com/profile.php?id=61574820057874  και το https://www.instagram.com/morfeszois/  για να μη χάνεις τίποτα!

Αν αυτό το άρθρο σου άνοιξε νέους τρόπους σκέψης, συνέχισε να εξερευνάς τον κόσμο των εναλλακτικών ιδεών μέσα από τις υπόλοιπες σελίδες της κατηγορίας  https://morfeszois.com/katigories/enallaktika/

Συντάκτρια  Δέσποινα Μπλάτζα https://morfeszois.com/