Στην καθημερινότητα υπάρχουν στιγμές όπου πολλοί άνθρωποι παρακολουθούν ένα περιστατικό ανάγκης, αλλά η βοήθεια αργεί να δοθεί. Η ψυχολογία ονομάζει αυτό το παράδοξο «φαινόμενο του θεατή» (bystander effect). Όσο περισσότεροι μάρτυρες είναι παρόντες, τόσο μειώνεται η πιθανότητα να δράσει κάποιος.
Ένα φαινόμενο που αγγίζει βαθιά την ανθρώπινη φύση, την κοινωνική ευθύνη και την αλληλεγγύη.

 Όταν οι πολλοί σιωπούν

Το φαινόμενο δεν αφορά μόνο τα δραματικά περιστατικά των ειδήσεων.
Εμφανίζεται παντού:

• σε έναν δρόμο όπου ένας άνθρωπος σωριάζεται,

• σε ένα σχολείο όπου κάποιος δέχεται εκφοβισμό,

• σε ένα λεωφορείο όπου επιβάτης παρενοχλεί άλλον.

Ακόμη και στο διαδίκτυο, η σιωπή των πολλών μπροστά σε μια διαδικτυακή επίθεση αποτελεί τη νέα, ψηφιακή εκδοχή του ίδιου φαινομένου.
Η κατανόηση αυτού του μηχανισμού μας βοηθά να δούμε πώς η παρατήρηση μπορεί να γίνει δράση.

 Από την Kitty Genovese στα εργαστήρια των ψυχολόγων

Το φαινόμενο έγινε γνωστό το 1964, με τη δολοφονία της Kitty Genovese στη Νέα Υόρκη.
Οι εφημερίδες έγραψαν ότι δεκάδες γείτονες είδαν ή άκουσαν την επίθεση, χωρίς να καλέσουν την αστυνομία.
Αν και η αφήγηση αποδείχθηκε εν μέρει υπερβολική, η ιστορία συγκλόνισε τον κόσμο.

Οι ψυχολόγοι Bibb Latané και John Darley ξεκίνησαν έπειτα πειράματα για να εξηγήσουν την ανθρώπινη αδράνεια.
Σε ένα από αυτά, ένας «συμμετέχων» προσποιήθηκε ότι παθαίνει κρίση.
Όταν οι άλλοι πίστευαν πως ήταν οι μόνοι μάρτυρες, έσπευσαν να βοηθήσουν.
Όταν πίστευαν ότι υπήρχαν κι άλλοι, ελάχιστοι αντέδρασαν.

Έτσι γεννήθηκε η έννοια του φαινομένου του θεατή — και η κατανόηση ότι η παρουσία των πολλών μειώνει την ατομική ευθύνη.

 Οι τρεις ψυχολογικοί μηχανισμοί

Η έρευνα αποκάλυψε τρεις βασικούς λόγους που εξηγούν την παθητικότητα:

1. Διάχυση ευθύνης: όσο περισσότεροι παρόντες, τόσο λιγότερη ευθύνη αισθάνεται ο καθένας.

2. Κοινωνική απόδειξη: κοιτάμε γύρω μας για να δούμε πώς αντιδρούν οι άλλοι. Αν όλοι σιωπούν, νομίζουμε πως δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας.

3. Φόβος αξιολόγησης: φοβόμαστε μήπως κάνουμε λάθος ή γελοιοποιηθούμε.

Αυτοί οι μηχανισμοί εντείνονται όταν η κατάσταση είναι αμφίβολη.
Η σιωπή των πολλών γίνεται σήμα… ότι «όλα είναι εντάξει» — ακόμη κι όταν δεν είναι.

 Τι μας κάνει να δράσουμε;

Η απόφαση να βοηθήσουμε εξαρτάται από πολλούς παράγοντες:

• Πόσοι άνθρωποι είναι παρόντες

• Αν η ανάγκη είναι προφανής ή όχι

• Αν γνωρίζουμε το άτομο που χρειάζεται βοήθεια

• Αν έχουμε εκπαίδευση ή εμπειρία σε παρόμοιες καταστάσεις

Η εκπαίδευση και η ενσυναίσθηση αυξάνουν την πιθανότητα παρέμβασης.
Προγράμματα όπως το Bystander Intervention Training διδάσκουν ότι η βοήθεια δεν σημαίνει απαραίτητα άμεση εμπλοκή.
Μπορεί να είναι ένα τηλεφώνημα, μια αναφορά, ή απλώς η λεκτική υποστήριξη.

 Από τον δρόμο στο διαδίκτυο

Στον ψηφιακό κόσμο, το φαινόμενο του θεατή παίρνει νέα μορφή.
Η αδράνεια απέναντι σε ηλεκτρονικό εκφοβισμό, παρενόχληση ή ρητορική μίσους είναι η σύγχρονη εκδοχή της σιωπής του πλήθους.

Η παρέμβαση μπορεί να σημαίνει:

• ένα σχόλιο στήριξης,

• μια αναφορά προσβλητικού περιεχομένου,

• τη συμμετοχή σε διαδικτυακές κοινότητες που προάγουν την ευγένεια και τον σεβασμό.

Η ενσυναίσθηση και η επίγνωση μπορούν να μετατρέψουν την ψηφιακή αδράνεια σε δύναμη αλληλεγγύης.

 Πολιτισμική διάσταση

Το φαινόμενο δεν είναι ίδιο παντού.
Σε κοινωνίες με ισχυρή κοινοτική συνοχή, όπως η Ιαπωνία, η παρέμβαση θεωρείται ηθική υποχρέωση.
Αντίθετα, στις ατομικιστικές κοινωνίες της Δύσης, η ανωνυμία των πόλεων ενισχύει την αποστασιοποίηση.

Ωστόσο, σε περιόδους κρίσης —σεισμοί, πυρκαγιές, πόλεμοι— βλέπουμε το αντίθετο:
η συλλογική δράση ξεπερνά τον φόβο και τη σιωπή.
Η ανθρώπινη αλληλεγγύη ξαναβρίσκει τη φωνή της.

 Η ευθύνη του θεατή

Το φαινόμενο του θεατή αποκαλύπτει ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζεται από το κοινωνικό πλαίσιο.
Η γνώση αυτή δεν πρέπει να μας απογοητεύει, αλλά να μας ενδυναμώνει.

Η δράση δεν χρειάζεται να είναι ηρωική.
Μερικές φορές, ένα βλέμμα συμπαράστασης, μια φωνή, ένα τηλεφώνημα αρκούν για να σπάσει η αλυσίδα της αδράνειας.

Γιατί τελικά, το ερώτημα δεν είναι μόνο αν θα βοηθήσουμε,
αλλά τι είδους κοινωνία θέλουμε να είμαστε.

Το φαινόμενο του θεατή μάς υπενθυμίζει ότι η ανθρώπινη ευθύνη είναι συλλογική αλλά και προσωπική.
Η παρέμβαση του ενός μπορεί να γίνει η σπίθα που κινητοποιεί τους πολλούς.
Κάθε μικρή πράξη βοήθειας είναι βήμα προς μια κοινωνία πιο ανθρώπινη, πιο δίκαιη, πιο ζωντανή.

Θέλεις περισσότερα άρθρα;  Ακολούθησέ μας στο https://www.facebook.com/profile.php?id=61574820057874  και το https://www.instagram.com/morfeszois/  για να μη χάνεις τίποτα!

Αν αυτό το άρθρο σου άνοιξε νέους τρόπους σκέψης, συνέχισε να εξερευνάς τον κόσμο των εναλλακτικών ιδεών μέσα από τις υπόλοιπες σελίδες της κατηγορίας  https://morfeszois.com/katigories/enallaktika/

Συντάκτρια  Δέσποινα Μπλάτζα https://morfeszois.com/