Οι Απόκριες εκφράζουν τη ζωντάνια και τη χαρά που διακρίνουν την ελληνική παράδοση. Σε αυτήν την περίοδο, οι άνθρωποι γιορτάζουν με μεταμφιέσεις, χορούς και τοπικά έθιμα που έχουν διαμορφωθεί μέσα στους αιώνες, προσφέροντας μια μοναδική εμπειρία συλλογικής έκφρασης και ελευθερίας.

Ιστορική Αναδρομή
Οι ρίζες των εθίμων εντοπίζονται ήδη γύρω στο 2000 π.Χ. στη Μεσοποταμία και τη Βαβυλώνα. Καθώς οι εποχές μεταβάλλονταν, οι αποκριάτικες γιορτές εξελίχθηκαν μέσα από την αρχαϊκή εποχή, τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους και φτάνουν μέχρι τη νεότερη ιστορία. Οι μεταμφιέσεις, οι χοροί και οι τελετουργικές αναπαραστάσεις μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, δημιουργώντας ένα ζωντανό πολιτιστικό μωσαϊκό.

Ο Ρόλος των Αποκριάτικων Εθίμων στην Κοινωνία
Η περίοδος των Απόκρεων δίνει την ευκαιρία για ξεφάντωμα και ανανέωση. Οι πολίτες συμμετέχουν ενεργά σε γιορτές που αναδεικνύουν την τοπική ταυτότητα και ενισχύουν τους κοινωνικούς δεσμούς. Μεγάλα γλέντια και τοπικές εκδηλώσεις συμβάλλουν στην ενδυνάμωση της συλλογικής κουλτούρας και προωθούν την τοπική οικονομία, προσελκύοντας κόσμο από διάφορες περιοχές.

Τοπικές Παραδόσεις και Διαφορετικές Πρωτοτυπίες
Σε όλη την Ελλάδα οι Απόκριες αποκτούν μοναδικό χαρακτήρα, ανάλογα με την περιοχή:

• Πελοπόννησος:
  Στην Πάτρα, το αστικό καρναβάλι ξεχωρίζει με τη φαντασμαγορική καύση του βασιλιά Καρνάβαλου και τα μεγάλα γλέντια που διαρκούν μέχρι το πρωί. Στη Δημητσάνα και την Καλαμάτα, παρατηρούνται έθιμα όπως το «μακαρονά» και ο «Βλάχικος Γάμος», που αποδίδουν ιδιαίτερη έμφαση στις τοπικές παραδόσεις.

• Μεσσήνη: το βράδυ της Κυριακής της Τυροφάγου αναβιώνει στη Μεσσήνη το έθιμο της «φωτιάς». Οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές στις γειτονιές της πόλης, και γύρω τους ξεκινάει το γλέντι και ο χορός μέχρι το πρωί.
• Μεθώνη: κάθε χρόνο γίνεται… «του Κουτρούλη ο γάμος». Ένας γάμος παρωδία, με καρναβαλίστικη διάθεση. Ο γάμος των νεόνυμφων (είναι και οι δύο άντρες), τελείται στην κεντρική πλατεία, παρουσία συγγενών και πολλών κατοίκων-μαρτύρων.

• Στερεά Ελλάδα – Θεσσαλία
• Άμφισσα: το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς αναβιώνει ο θρύλος του «Στοιχειού» της Χάρμαινας.
• Γαλαξίδι: την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται το άναμμα πυράς σε πλατείες και δρόμους, με μουσική, φαγητό, χορό και «αλευροπόλεμο», που μαρτυρείται από τον 19ο αιώνα.
• Θήβα: την Καθαρά Δευτέρα γίνεται αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου, έθιμο που φτάνει στις μέρες μας από τον 19ο αιώνα.
• Λιβαδειά: την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς (Τυροφάγου), οι «Φίλοι του Καρναβαλιού της Λιβαδειάς» διοργανώνουν το μεγάλο γαϊτανάκι.
• Τύρναβος: την Καθαρά Δευτέρα οι ντόπιοι παρασκευάζουν το «Μπουρανί» (χορτόσουπα με σπανάκι και τσουκνίδες, χωρίς λάδι). Γύρω από την προετοιμασία στήνονται παιχνίδια με τολμηρά πειράγματα από τους «μπουρανίδες».

• Ήπειρος
• Άρτα: εδώ λαμβάνει χώρα το Καρναβάλι των Γυναικών – αποκλειστικά από ομάδες γυναικών.
• Ιωάννινα: ανάβουν οι «Τζαμάλες», δηλαδή μεγάλες φωτιές, και γύρω τους οι μεταμφιεσμένοι χορεύουν. Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων, με το περίφημο γαϊτανάκι.
• Πρέβεζα: κάθε χρόνο πραγματοποιείται το Καρναβάλι των Γυναικών. Είναι ένα έθιμο πολλών δεκαετιών, που απαιτεί συμμετοχή μόνο γυναικών. 

• Μακεδονία – Θράκη
• Καστοριά: την τελευταία Κυριακή, οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές που ονομάζονται «μπουμπούνες».
• Κοζάνη: ζωντανεύει ο “Φανός” ενώ οι κάτοικοι χορεύουν και τραγουδούν τα “Ξιανέντραπα”.
• Nάουσα: αναβιώνει το έθιμο “Γενίτσαροι και Μπούλες” που έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία.
• Λιτόχωρο Πιερίας: οι κάτοικοι εξαγνίζουν τα κακά πνεύματα και την κακοτυχία με το Χορό των βωμολόχων.
• Σοχός Θεσσαλονίκης: εμφανίζονται οι Κουδουνοφόροι, κατάλοιπο της διονυσιακής λατρείας.
• Νέα Χαλκηδόνα Θεσσαλονίκης: αναβιώνει το έθιμο του γιαουρτοπόλεμου, που έχει τις ρίζες του στη Μικρά Ασία.
• Σέρρες: στο νομό Σερρών, στην Αγία Ελένη, την Kαθαρά Δευτέρα συναντάμε το έθιμο του «Kαλόγερου». Τη γιορτή αυτή αρχίζουν οι Αναστενάρηδες και συνεχίζουν οι μίμοι
• Δράμα: στην Καλή Βρύση οι «Μπαμπούγεροι» κρατάνε σακίδια με στάχτη. Όταν το κέφι ανάβει, σακίδια και περιεχόμενο εκτοξεύονται στους περαστικούς.
• Ξάνθη: οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν το καρναβάλι και την μεγάλη παρέλαση με καρναβαλιστές και άρματα και κορυφώνονται με το “κάψιμο του Τζάρου” στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου.
  Διδυμότειχο: αναβιώνει το έθιμο του «Μπέη».

• Νησιωτική χώρα
• Κέρκυρα: τα αποκριάτικα έθιμα στο νησί της Κέρκυρας έχουν τη δική τους ξεχωριστή φυσιογνωμία. Ανάμεσά τους οι Γκιόστρες (ιπποτικοί αγώνες), με προφανείς επιρροές από τη Βενετοκρατία.
• Σκύρος: το αρχέγονο έθιμο του νησιού θέλει τον «Γέρο» και την «Κορέλα» να βγαίνουν στους δρόμους και να δίνουν μια ξεχωριστή εικόνα των ημερών.
• Νάξος: το έθιμο με τους «Kουδουνάτους» αναβιώνει κάθε χρόνο. Φορούν κάπα και κουκούλα, γυρνούν το χωριό κάνοντας θόρυβο και προκαλούν με άσεμνες εκφράσεις. Μαζί τους μπλέκονται ο «Γέρος», η «Γριά» και η «Αρκούδα».
• Αμοργός: την Κυριακή της Τυρινής, στην Αιγιάλη και συγκεκριμένα στο χωριό Λαγκάδα της Αμοργού, αναβιώνει το έθιμο του «Καπετάνιου».
• Kάρπαθος: λειτουργεί το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων. Mετά τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια, ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
• Ρέθυμνο: οι κανταδόροι με τις κιθάρες και τα μαντολίνα μάς μεταφέρουν με τις μελωδίες και τα τραγούδια τους στον παλιό καλό καιρό.

Το Τριώδιο και οι Εβδομάδες των Απόκρεων
Οι μεγάλες Απόκριες συνδέονται με την τελευταία περίοδο κρεατοφαγίας και διασκέδασης, προτού αρχίσει η μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής. Στο διάστημα αυτό και για επτά ολόκληρες εβδομάδες δε γίνονται ούτε γάμοι ούτε γλέντια, ούτε πανηγύρια. Έτσι οι Απόκριες είναι η ευχάριστη παρένθεση ανάμεσα στο Δωδεκαήμερο και τη Μεγάλη Σαρακοστή. Αυτή η περίοδος που κρατάει τρεις εβδομάδες ονομάζεται Τριώδιο.

Η πρώτη εβδομάδα ονομάζεται “Προφωνή” ή “Προφωνέσιμη”, επειδή παλιά προφωνούσαν, δηλαδή ανακοίνωναν ότι άρχιζαν οι Απόκριες και κάθε οικογένεια έπρεπε να φροντίσει για τις προμήθειές της. Λέγεται και “Αμολλητή” ή “Απολυτή”, γιατί τότε απολύονται οι ψυχές των πεθαμένων και πάνε στον Πάνω Κόσμο.

Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται “Κρεατινή”, γιατί είναι η τελευταία εβδομάδα που τρώνε κρέας. Ειδικά την Πέμπτη αυτής της εβδομάδας, τη λεγόμενη “Τσικνοπέμπτη”, σε όλα τα σπίτια ψήνουν κρέας και η μυρωδιά του ψητού (τσίκνα) πλημμυρίζει τις γειτονιές. Το Σάββατο όμως της Κρεατινής και τα δύο επόμενα Σάββατα, αντίθετα με την Πέμπτη που είναι μέρα χαράς, είναι αφιερωμένα στη μνήμη των νεκρών (Ψυχοσάββατα). Σύμφωνα με την παράδοση οι συγγενείς επισκέπτονται τα μνήματα και μοιράζουν κόλλυβα.

Η τρίτη εβδομάδα ονομάζεται “Τυρινή” ή “Τυροφάγου” και “Μακαρονού”. Κατά τη διάρκειά της επιτρέπεται να τρώνε μόνο γαλακτοκομικά, κυρίως το τυρί συνοδευόμενο με μακαρόνια.
Την επόμενη μέρα, την Καθαρά Δευτέρα, αρχίζει πλέον η ψυχική και σωματική προετοιμασία για το Πάσχα.

Ο Γαϊτανάκι και το Έθιμο του Χαρταετού
Το γαϊτανάκι αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κυκλικό χορό, όπου δέκα άτομα σχηματίζουν έναν κύκλο γύρω από έναν κεντρικό στύλο. Καθώς οι χορευτές εναλλάσσονται σε ζευγάρια, οι πολύχρωμες κορδέλες που κρατούν τον κύκλο της ζωής, που αγκαλιάζει τη χαρά, τη λύπη και τη μετάβαση από τη ζωή στο θάνατο. Παράλληλα, το έθιμο του χαρταετού έχει τις ρίζες του στην αρχαία Κίνα και αποτελεί σήμερα αγαπημένη δραστηριότητα για μικρούς και μεγάλους, προάγοντας την ελευθερία και τη δημιουργικότητα.

Η Λατρεία των Νεκρών και η Καθαρή Δευτέρα
Τα Ψυχοσάββατα και οι επισκέψεις στα νεκροταφεία ενισχύουν τη σύνδεση με τους προγόνους και τη μνήμη των εκλιπόντων. Σε πολλές περιοχές, η διανομή κόλλυβων και η συμμετοχή στα τελετουργικά συμβάλλουν στη διατήρηση των θρησκευτικών και πολιτισμικών παραδόσεων. Με την άφιξη της Καθαράς Δευτέρας, οι κοινότητες προετοιμάζονται ψυχικά και σωματικά για την περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής.

Ο Σύγχρονος Ρόλος και η Πολιτιστική Κληρονομιά
 Η ανάδειξη της παράδοσης συνδυάζεται με τη σύγχρονη διασκέδαση, ενισχύοντας την τοπική οικονομία και αναδεικνύοντας την πολιτιστική κληρονομιά της κάθε περιοχής.

Οι Απόκριες αποτελούν ένα ζωντανό κομμάτι της ελληνικής παράδοσης, με ρίζες που φτάνουν στην αρχαιότητα και εξελίσσονται μέσα στους αιώνες. Μέσα από τις μεταμφιέσεις, τους χορούς και τις τελετουργικές αναπαραστάσεις, αναδεικνύεται η κοινωνική συνοχή και η πολιτισμική κληρονομιά των περιοχών. Η ενεργή συμμετοχή των πολιτών και η συνεχής ανανέωση των παραδόσεων διασφαλίζουν ότι το έθιμο της Αποκριάς παραμένει αγαπητό και ζωντανό, συνδυάζοντας το παρελθόν με το παρόν και διαμορφώνοντας το μέλλον της πολιτιστικής μας ταυτότητας.

Συντάκτρια  Δέσποινα Μπλάτζα –https://morfeszois.com/