Μπήκατε σε ένα δωμάτιο και ξεχάσατε γιατί πήγατε εκεί. Είδατε έναν γνωστό στο δρόμο, αλλά το όνομά του… απλώς δεν σας έρχεται. Αν σας συμβαίνουν αυτά, δεν είστε μόνοι. Και –όσο περίεργο κι αν ακούγεται– μπορεί να είναι για καλό.

Η «επιλεκτική αμνησία», όπως την αποκαλούν οι επιστήμονες, δεν είναι πάντα ένδειξη προβλήματος. Αντίθετα, μπορεί να αποτελεί μια ιδιοφυή στρατηγική του εγκεφάλου για να σας κρατήσει συγκεντρωμένους σε ό,τι πραγματικά έχει σημασία.

Ο εγκέφαλος δεν είναι… αποθήκη, είναι φίλτρο

Ο εγκέφαλός μας δεν έχει σχεδιαστεί για να θυμάται τα πάντα. Κάθε μέρα, βομβαρδίζεται από χιλιάδες πληροφορίες. Αν προσπαθούσε να τις συγκρατήσει όλες, θα κατακλυζόταν από ανούσιες λεπτομέρειες και θα δυσκολευόταν να εστιάσει στα ουσιώδη.

Η λήθη, λοιπόν, είναι ένα είδος «καθαρίσματος» του μυαλού μας. Ο βραβευμένος με Νόμπελ Eric Kandel το εξηγεί απλά: η προσοχή ενισχύει τις νευρωνικές συνδέσεις και κρατάει μια μνήμη «ζωντανή». Αντίθετα, όσα αγνοούμε ή θεωρούμε δευτερεύοντα, σιγά σιγά ξεθωριάζουν.

Η λήθη ως μηχανισμός επιβίωσης

Σκεφτείτε τους προγόνους μας: κυνηγοί και τροφοσυλλέκτες που επανειλημμένα επισκέπτονταν μια πηγή νερού. Αν μια μέρα εμφανιζόταν εκεί ένας κίνδυνος –μια αρκούδα, ένας εχθρικός άνθρωπος– και δεν «αντικαθιστούσαν» την προηγούμενη θετική μνήμη με αυτή τη νέα απειλή, ίσως να μην επιβίωναν.

Η ικανότητά μας να ξεχνάμε ό,τι δεν μας εξυπηρετεί πια και να διαμορφώνουμε νέες, πιο χρήσιμες αναμνήσεις είναι ένα καθαρά εξελικτικό πλεονέκτημα.

Αναμνήσεις σε επεξεργασία

Δεν είναι όλες οι αναμνήσεις στατικές. Όταν ανακαλούμε κάτι, στην πραγματικότητα το ξαναγράφουμε. Αν η διαδρομή που παίρνετε καθημερινά για τη δουλειά αλλάξει λόγω έργων, ο εγκέφαλός σας πρέπει να αποδυναμώσει τις παλιές συνδέσεις και να ενισχύσει νέες, για να σας καθοδηγήσει σωστά.

Η ευελιξία της μνήμης είναι αυτή που μας βοηθά να προσαρμοζόμαστε σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.

Το φαινόμενο «στην άκρη της γλώσσας»

Πόσες φορές έχετε πει «το έχω στην άκρη της γλώσσας μου»; Αυτό το κοινό φαινόμενο δεν δείχνει απώλεια μνήμης, αλλά προσωρινή αδυναμία πρόσβασης στην πληροφορία. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι πληροφορίες παραμένουν αποθηκευμένες, απλώς οι συνδέσεις για να τις ανασύρουμε έχουν εξασθενήσει ή μπλοκάρει από άλλες.

Και όσο μεγαλώνουμε, η αποθήκη των γνώσεών μας αυξάνεται. Ο εγκέφαλος πρέπει να «ψάχνει» ανάμεσα σε περισσότερα δεδομένα για να βρει αυτό που θέλουμε. Γι’ αυτό, κάποιες φορές, η πληροφορία αργεί λίγο να εμφανιστεί.

Η μνήμη του φόβου και η επιλεκτική ανάκληση

Εντυπωσιακές έρευνες σε ζώα δείχνουν ότι ακόμα και φαινομενικά ξεχασμένες μνήμες μπορούν να «ξυπνήσουν» με την κατάλληλη διέγερση. Με τη χρήση φωτός και γενετικής μηχανικής (οπτογενετική), επιστήμονες ενεργοποίησαν συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου τρωκτικών, επαναφέροντας μνήμες φόβου που είχαν χαθεί. Αυτό δείχνει πως πολλές μνήμες δεν διαγράφονται, απλώς αποθηκεύονται βαθιά και είναι απρόσιτες με φυσικό τρόπο.

Το να ξεχνάς… βοηθάει να θυμάσαι

Αυτό που συχνά αντιλαμβανόμαστε ως «ξεχασιά» μπορεί να είναι η σοφή διαχείριση της μνήμης από τον εγκέφαλο. Η λήθη μας βοηθά να επικεντρωνόμαστε στο παρόν, να προσαρμοζόμαστε στο καινούργιο και να αποφεύγουμε τον γνωστικό υπερκορεσμό.

Φυσικά, η παθολογική απώλεια μνήμης, όπως συμβαίνει στη νόσο Αλτσχάιμερ, είναι κάτι τελείως διαφορετικό και σοβαρό. Όμως η καθημερινή, επιλεκτική λήθη είναι απολύτως φυσιολογική – και μάλιστα ωφέλιμη.

Δεν χρειάζεται να ανησυχείτε κάθε φορά που ξεχνάτε ένα πρόσωπο ή μια πληροφορία. Ο εγκέφαλός σας κάνει τη δουλειά του: κρατάει ό,τι έχει σημασία και αφήνει πίσω ό,τι είναι περιττό. Κι αυτό είναι, όπως φαίνεται, ο τρόπος του να σας προστατεύει και να σας κρατάει σε εγρήγορση.

Μπορεί η μνήμη να είναι δύναμη, αλλά και η λήθη έχει τη δική της σοφία.

Αν αυτό το άρθρο σου πρόσφερε κάτι πολύτιμο, συνέχισε να φροντίζεις το σώμα και το μυαλό σου μέσα από τις υπόλοιπες σελίδες της κατηγορίας  https://morfeszois.com/katigories/ygeia/

Συντάκτρια   Δέσποινα Μπλάτζα –https://morfeszois.com/