Τα Νικολοβάρβαρα του Πόντου: Το τριήμερο που «έφερνε» τον χειμώνα

Το τριήμερο από 4 έως 6 Δεκεμβρίου, που τιμά την Αγία Βαρβάρα, τον Άγιο Σάββα και τον Άγιο Νικόλαο, ήταν για τον ελληνικό κόσμο μια ιδιαίτερη εποχική «πύλη».
Στον Πόντο αυτό το διάστημα είχε έναν ξεχωριστό ρόλο: σήμαινε την επίσημη είσοδο του βαριού χειμώνα και συνοδευόταν από δοξασίες, παροιμίες και έθιμα βαθιά ριζωμένα στη λαϊκή μνήμη.

Η φράση-σύμβολο του Πόντου

Οι Πόντιοι συνήθιζαν να λένε:

«Άε-Βαρβάρα φύσα, άε-Σάββα βρέξαν, άε-Νικόλα σόντσον».

Δηλαδή:
Η Αγία Βαρβάρα φυσά, ο Άγιος Σάββας βρέχει και ο Άγιος Νικόλας χιονίζει.

Η παρατήρηση αυτή είχε πραγματική βάση. Στον Εύξεινο Πόντο οι πρώτες σοβαρές χιονοπτώσεις εμφανίζονταν σταθερά στις αρχές Δεκεμβρίου, με αποτέλεσμα οι άγιοι να «συνδεθούν» στη λαϊκή συνείδηση με τα πρώτα σημάδια βαρυχειμωνιάς.

Οι λαϊκές ποντιακές προφητείες του καιρού

Οι Πόντιοι απέδιδαν στα Νικολοβάρβαρα προμηνύματα για όλο τον χειμώνα:

• Δυνατός άνεμος την ημέρα της Αγίας Βαρβάρας → μακρύς χειμώνας

• Βροχή του Αγίου Σάββα → καλή σοδειά στα δημητριακά

• Χιόνι του Αγίου Νικολάου → ευλογημένη χρονιά για ναυτικούς και γεωργούς

Η λαϊκή σοφία λειτουργούσε σαν «ημερολόγιο» πρόγνωσης του καιρού, βασισμένο σε παρατηρήσεις αιώνων.

Παραδοσιακά εδέσματα και προστατευτικά έθιμα

Σε πολλά χωριά του Καρς και της Αργυρούπολης, οι γυναίκες ετοίμαζαν τη Βαρβαρέτσα ή Βαρβαρίτσα, έναν γλυκό χυλό με δημητριακά και αποξηραμένα φρούτα.
Το μοίραζαν στις γειτονιές ως ευχή προστασίας από τον χειμώνα και την ευλογιά, ασθένεια από την οποία θεωρείται ότι προστατεύει η Αγία Βαρβάρα.

Ταυτόχρονα, σε ορισμένες περιοχές οι γυναίκες άφηναν ψωμί και μέλι στα σταυροδρόμια τη νύχτα της 4ης Δεκεμβρίου – μια χαρακτηριστική πράξη «προσφοράς» προς τα πνεύματα του χιονιού.

Τα Νικολοβάρβαρα στα μοναστήρια του Πόντου

Στα ορεινά μοναστήρια, οι μοναχοί σημείωναν τις τρεις ημέρες στα ημερολόγιά τους ως
«ημέραι χειμεριναί, πρώται των χιόνων»,
ενισχύοντας την αντίληψη ότι το τριήμερο αυτό ήταν το φυσικό κατώφλι του χειμώνα.

Οι παραδόσεις ανά την Ελλάδα

Η ελληνική λαϊκή ποίηση έχει διατηρήσει πολλά δίστιχα και παροιμίες για τις ημέρες αυτές. Η πιο γνωστή:

«Η Αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει, ο Αϊ-Σάββας σαβανώνει κι ο Αϊ-Νικόλας παραχώνει».

Ανά περιοχή όμως συναντάμε διαφορετικές παραλλαγές:

• Κέρκυρα: «Βαρβαρίτσι-Νικολίτσι, Σάββα, τι θέλεις εις τη μέση;»

• Χίος: «Τα Νικολοβάρβαρα κι οι τοίχοι βράζουν.»

• Κεφαλονιά: προσφέρονται «σπερνά» στην εκκλησία.

• Καστοριά: παράδοση να μη σκουπίζεται το σπίτι στις 4 Δεκεμβρίου.

• Θράκη: βράζουν κουκιά που τα τοποθετούν στα πορτοφόλια για «καλοχρονιά».

Ένα ακόμη παλιό δίστιχο περιγράφει την έλευση του χιονιού:

«Αγιά Βαρβάρα γέννησε και Άη Σάββα το δέχτη,
κι Άης Νικόλας έτρεξε και πάει να το βαφτίσει.»

Το «παιδί» που γεννιέται δεν είναι άλλο από το πρώτο χιόνι του χειμώνα.

Ο Άγιος Νικόλαος και οι ναυτικοί

Για τους ναυτικούς, τα Νικολοβάρβαρα θεωρούνταν ημέρες με πολλές τρικυμίες.
Γι’ αυτό και έλεγαν χαρακτηριστικά:

«Τα Άη-Νικολοβάρβαρα, κατεβασιές και χιόνια, μπουράσκας και τελώνια».

Το εορταστικό τριήμερο συνέδεε τον άγιο με την άγρια θάλασσα του Δεκέμβρη.

Ένα τριήμερο γεμάτο μνήμη και πολιτισμό

Τα Νικολοβάρβαρα δεν είναι απλώς τρεις συνεχόμενες θρησκευτικές γιορτές.
Είναι ένα ζωντανό λαογραφικό «αρχείο», όπου:

• παρατηρήσεις του καιρού,

• θρησκευτική πίστη,

• καθημερινά έθιμα

• και ποιητικός λαϊκός λόγος

συνδυάζονται σε μια παράδοση που διηγείται την ιστορία ενός λαού και του χειμώνα του.

Το τριήμερο 4–6 Δεκεμβρίου μάς υπενθυμίζει ακόμη και σήμερα ότι ο πολιτισμός ζει μέσα στις μικρές, επαναλαμβανόμενες τελετουργίες της κοινότητας.

Αν αυτό το άρθρο σου κίνησε το ενδιαφέρον, συνέχισε να εξερευνάς τον κόσμο του πολιτισμού μέσα από τις υπόλοιπες σελίδες της κατηγορίας  https://morfeszois.com/katigories/politismos/

Θέλεις περισσότερα άρθρα;  Ακολούθησέ μας στο https://www.facebook.com/profile.php?id=61574820057874  και το https://www.instagram.com/morfeszois/  για να μη χάνεις τίποτα!

Συντάκτρια  Δέσποινα Μπλάτζα –https://morfeszois.com/